Mesne zajednice izmedju poželjne funkcije i političke (zlo)upotrebe

Mesne zajednice u Valjevu predstavljaju osnovne jedinice lokalne samouprave, formirane radi zadovoljavanja opštih, zajedničkih i svakodnevnih potreba i interesa lokalnog stanovništva. Aktuelizacija zborova i plenuma ponovo vraća fokus građana na mesne zajednice, ali njihov značaj odavno nije onakav kakav je nekada bio.

Nakon Drugog svetskog rata, 1963. godine, u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji uvedene su mesne zajednice kao osnovne jedinice lokalne samouprave. One su nastale objedinjavanjem ranijih mesnih odbora i kućnih saveta s ciljem da građanima omoguće neposredno odlučivanje o lokalnim pitanjima. Ustav iz 1974. godine dodatno je ojačao njihov značaj, definišući ih kao obavezan oblik samoupravnog organizovanja građana.

Stariji Valjevci verovatno još pamte skupove u mesnim zajednicama na kojima se odlučivalo o brojnim, najčešće infrastrukturnim temama, i iznalazili načini za rešavanje takvih problema. Na ovakvim skupovima donosile su se odluke ne samo o prioritetu prilikom rešavanja nekog infrastrukturnog problema, već i o načinu učešća samih građana. Učešće je bilo različito, počev od novčanih priloga pa do fizičkog angažovanja u radovima. Brojne ulice u Valjevu uradjene su uz neki oblik učešća građana. Slično je bilo sa elektrifikacijom ili pak vodovodom. Za građane tog vremena samodoprinos nije bio isključivo novčani.

Od tada do danas nadležnosti mesnih zajednica se nisu promenile:

• Organizovanje i sprovođenje lokalnih inicijativa i projekata.
• Unapređenje komunalnih usluga i infrastrukture.
• Podsticanje kulturnih, sportskih i drugih društvenih aktivnosti.
• Saradnja sa lokalnim institucijama i organizacijama.

Ipak, nakon komunističkog i socijalističkog perioda i uvođenja višestranačja u Srbiji, mesne zajednice počinju da gube svoj pravi značaj. Umesto da se bave rešavanjem problema građana, one postaju osnovna jedinica za širenje političke propagande tadašnje vlasti. Tada vladajuća Socijalistička partija Srbije, videvši mogućnost i dotadašnje navike građana, obilato ih koristi za organizovanje partijskih skupova, pod okriljem sastanaka građana mesnih zajednica. Pozivanje na te skupove bilo je definisano političkom linijom, a sam smisao nekadašnjih mesnih zajednica polako je počeo da bledi. Nije bila retkost da se na takvim skupovima dodeljuju paketi pomoći, naročito u vreme inflacije, ali ponovo samo politički podobnima.

Pred izbore 2000. godine,  opoziciono nastrojeni građani doslovce su upadali na sastanke u mesnim zajednicama i sprečavali njihovo održavanje jer ih je organizovala vladajuća partija. Tada su građani, prvi put nakon mnogo godina pauze, ponovo govorili o značaju mesnih zajednica ističući težnje gotovo identične današnjima šaljući poruku o značaju mesnih zajednica te i njihovoj pravoj ulozi u budućnosti.

Ipak, sa promenama 2000. godine nije došlo do obnavljanja osnovne funkcije mesnih zajednica, već naprotiv, one bivaju potpuno zanemarene, a na njih se osvrće samo u obliku kritike prokomunističkog angažmana. Vladajuće partije demokratske orijentacije tada svesno zaobilaze ovakve činioce, iako su one dominantan dokaz direktne demokratije, smatrajući ih recidivima komunističkog sistema. Građani su fokus ineteresovanja usmerili na lokalnu, a više na republičku vlast dok su mesne zajednice smatrali pobeđenima izgubivši svaki motiv za njihovo oživljavanje.

Ipak, u Valjevu, vraćanjem SPS-a na vlast 2008. godine, mesne zajednice ponovo dobijaju na značaju. Najpre kao oblik neposredne komunikacije sa građanima, a potom ponovo kao oblik političkog delovanja. Takvu praksu nastavlja i vladajuća SNS. Mesne zajednice ponovo postaju bitne, pa se u vestima na nacionalnim televizijama kao prve prenose informacije o pobedi SNS-a u nekoj mesnoj zajednici, nedvosmisleno šaljući dve poruke: najpre o jedinstvenom stavu i podršci građana, a zatim o podršci demokratskom učešću građana u odlučivanju kroz jačanje institucije mesnih zajednica.

Borba za upravljanje mesnim zajednicama i ključna mesta u njima postaje sve intenzivnija od strane aktuelne vlasti, dok opozicione grupacije ne reaguju, smatrajući, najverovatnije, da su mesne zajednice prevaziđen komunistički model.

Mesne zajednice se potom najčešće pominju u kontekstu asfaltiranja ulica, uz izjave da su građani u mesnim zajednicama izabrali koje ulice treba da budu sanirane.

Sada ponovo imamo aktuelizaciju govora u prilog funkcionisanju mesnih zajednica. Velika je verovatnoća da većina građana i ne zna ko su predsednici njihovih mesnih zajednica, a ni kada je bio poslednji održani sastanak.

Iako nekome teme asfaltiranja, elektrifikacije,  mogu delovati banalno, uloga i funkcija mesnih zajednica ne bi trebalo i nisu, po svojoj definiciji, politička kapsula niti mesto za širenje političkih ideja, već prostor za građanski aktivizam u vezi sa realnim pitanjima društvenog života na lokalnom nivou.

U godinama iza nas , brojni objekti mesnih zajednica prepušteni su zubu vremena, neki su i prodati, a neki se pak koriste u druge svrhe.

Na teritoriji grada Valjeva u dva dokumenta pominje se postojanje ukupno 49 ili 50 mesnih zajednica. Iako se njihovo pominjanje u aktuelnoj političkoj situaciji trenutno više oslanja na politički koncept, njihov značaj ostaje nepromenjen. Da li bi nakon nekih narednih izbora one mogle biti ponovo u funkciji kakvoj su nekad bile pre politizovanja, ostaje da se vidi.