Zanimljiva istorija Valjeva 3: Kad su ovde većinom hodali Turci

Od prvog pominjanja do danas, istoričari se slažu da postoji 6 vekova kontinuiranog razvoja našeg grada. Valjevo je isprva bila turska kasaba sa većinskim turskim stanovništvom. U zavisnosti na čije izvore se pozivate u Valjevu je bilo najmanje 7 džamija, a najviše deset.

Priča o tome da su na levoj obali Kolubare prilikom različitih radova pronalaženi muslimanski spomenici jasno potvrdjuju činjenicu da je većinsko tursko stanovništvo imalo svoja groblja, ali i religijske objekte džamije. Jedna od takvih priča jeste da su u skorije vreme prilikom kopanja temelja za jednu od zgrada na potezu iza sadašnje zgrade Radio Valjeva pronadjeni manji spomenici, ključna pretpostavka bila je da se radi o spomenicima koji su se nekada mogli nalaziti uz samu džamiju ili pak groblju (mezarju).

Istoričar  dr Vladimir Krivošejev za Vamediu pojašnjava: „Spomenici su mogli da budu i na groblju van džamije. Ali to je verovatno uz džamiju tačnije od one što je bila niže Granda. Druga je okvirno u Dušanovoj, izmedju Pantićeve i Karađorđeve, ispod Brđana, znači. Najveća, šarena, sa musalom, na mestu hale. To su one za koje se po planovima znaju precizne lokacije. Bilo ih je još. Najmanje jedna u Tešnjaru. Neki pominju i nešto višu lokaciju. Kosančića venac, iznad Tešnjara“.

Ponajviše objašnjenja o tom periodu istoričari uglavnom uzimaju iz opisa Ivana Peretića, austrijskog oficira, obaveštajca koji je 1784. godine preobučen u manastriskog slugu krstario Srbijom pa i Valjevom. Peretić je naveo da u Valjevu ima sedam džamija.

U katalogu „Valjevo perom kartografa i pisaca“ istoričar dr Vladimir Krivošejev interpetira Peretićeve opise, sledečim rečima: U Valjevu živi oko 2000 Turaka koji su prilično razuzdani i ugledni.

U istom katalogu nalazimo podatke tačnije retuširani detalj sa planom Valjeva iz 1789. godine, a upitanju je austrijski rukopisni plan na kome su ucrtani položaji tri džamije, a Peretić ih je zabeležio najmanje sedam.

Iako karta ne prikazuje desnu obalu i naselje Tešnjar za koje drugi pisani izvori dokazuju da je u to vreme postojalo, karta pokazuje puteve i ulice na levoj strani. Tumačeći ovu kartu Krivošejev navodi: Jedna džamija se nalazila istočno od mosta na Kolubari, orijentaciono na potezu današnje Knez Miloševe ulice, nešto zapadnije od hotela Grand i njeno dvorište je izlazilo na pomenutu ulicu, raskrsnicu i u to vreme mogući trg.

Druga je kako kaže, ispod Brdjana, a treća džamija koja se u mnogim zapisima pominje kao šarena na položaju današnje Hale sportova. U brojnim zapisima pronalazimo podatke da je najpoznatija džamija u Valjevu bila Aladža ili Šarena džamija.  Pretpostavka je da se u blizini nalazilo i groblje (mezarje) jer je opšte poznata i činjenica da su prilikom radova na na objektu nekadašnje knjižare ”Janko Veselinović” u Knez Miloševoj, a koji se sada nalaze u Narodnom muzeju Valјevo pronadjeni delovi spomenika, kostiju i keramike.

„Za gradsko jezgro bila su vezana i tri velika muslimanska mezarja, a i oko svake džamije imalo je muslimansko mezarje. Sve muslimanske džamije, musala i mezarja bit će uništeni nakon stvaranja poluautonomne, a od 1830. godine autonomne Kneževine Srbije“, nalazimo podatak u sandžačkim medijima.

Nastaviće se …

Projekat „Zanimljiva istorija“ Vamedia Nova realizuje u saradnji sa Gradom Valjevom*